De psycholoog Gregory Bateson heeft dit verschijnsel in de jaren vijftig omschreven als ´double bind´.
Een double bind is een verontrustend dilemma in de communicatie waarbij een individu of groep verschillende boodschappen ontvangt, die elkaar onderling tegenspreken. Hierdoor ontstaat een situatie waarin een adequate respons op de ene boodschap resulteert in een inadequate respons op de andere, en vice versa, zodat men altijd in gebreke blijft, welke respons men ook geeft. Double bind leidt tot een vorm van controle zonder openlijke dwang. De verwarring maakt het moeilijk grip te krijgen op de situatie teneinde succesvol verzet te plegen.
Bepaald geen teken van gezonde onderlinge verhoudingen, zou je zeggen.
Ik denk dat ik veilig kan beweren dat leraren veelal de voorkeur geven aan het beroep op verantwoordelijkheid en professionele ruimte. De overheid lijkt ondanks sommige uitlatingen toch sterk te neigen naar controle.
Die hang naar controle, soms denk ik dat het niets anders is dan een neurotische afweerreactie tegen de existentiële onbeheersbaarheid waarmee we te maken hebben, in het menselijk bestaan in het algemeen en in het onderwijs in het bijzonder.
Zygmunt Bauman noemt het vloeibare tijden, en we leven in vloeibare tijden, maar in feite heeft de mens natuurlijk altijd met een vloeibare werkelijkheid te dealen gehad. En steeds weer hebben mensen geprobeerd zich daartegen te weer te stellen. Door religie, door ratio, door technologie of door cijfers. Door alles in een systeem onder te brengen om maar niet te hoeven dealen met de onzekerheid.
Terwijl niets ons krachtiger en rechtvaardiger maakt dan leren omgaan met die onzekerheid, de onbeheersbaarheid aanvaarden, je kwetsbaarheid beamen, het zekere weten voorkomen, en je lot omarmen alsof je het zelf gekozen had, ook al overkomt het je.
Alleen zo kunnen we erop hopen recht te doen aan de dingen en de mensen, en aan de kinderen die we lesgeven.
Mij uit het hart gegrepen
BeantwoordenVerwijderenOp veel plaatsen waar overheidscontroles worden uitgevoerd is er sprake van double bind en het leidt inderdaad tot onrechtvaardigheid.
BeantwoordenVerwijderenDe overheid zal niemand voorschrijven hoe je je bedrijf moet voeren of je onderwijs moet geven, we hebben immers vrijheid van onderwijs en bedrijfsvoering.
Maar als een boer zich niet precíes houdt aan het protocol 'veilig en goed procuderen' of hoe het ook heet, mag hij zijn melk niet meer leveren aan de melkfabriek. En echt, ze komen je óp je bedrijf vertellen hoe je moet werken, ook al is je melk brandschoon. Je hoeft écht niet mee te werken. Alleen wel als je je melk wilt verkopen.
Iets dergelijks geldt voor kinderdagverblijven in Amsterdam, alleen vertellen ze je daar níet wat je moet doen om goedgekeurd te worden - ook niet als je bedrijf afgekeurd wordt en dus gesloten. Er is immers vrijheid van bedrijfsvoering.
Er zijn plaatsen waar controleurs redelijkheid voor stiptheid laten gelden, maar daar zijn ze niet toe verplicht. En niemand controleert de controleur, dat zou immers absurd zijn, want die controleur zou ook weer gecontroleerd moeten worden.
Double bind heet dat dus. Goed om te weten.
Bureaucratie is erop gericht dat gelijke gevallen gelijk behandeld zouden moeten worden. Niets mis mee, ware het niet dat bureaucratie door vervormingen de neiging kent veelal verschillende gevallen [met behulp van checklist] als gelijk aan elkaar te behandelen. In omgevingen als onderwijs [maar ook zorg en inkomen], waar diversiteit het uitgangspunt zou moeten zijn, brengt dit professionals in een onwenselijke spagaat.
BeantwoordenVerwijderenHet is me uit het hart gegrepen, Hester!